Η πρόληψη μίας πάθησης είναι πάντα προτιμότερη από την θεραπεία της. Η όραση είναι η κορυφαία αίσθηση για τον άνθρωπο. Το 85% των πληροφοριών που προσλαμβάνει ο εγκέφαλός μας από το εξωτερικό περιβάλλον, είναι εικόνες.

1) Πως μεταβάλλεται η ευπλαστότητα του οπτικού συστήματος με την ηλικία:
Ένα πρόβλημα που είναι απλό για έναν ενήλικα π.χ. μυωπία ή αστιγματισμός από το ένα μάτι, στραβισμός ή ακόμα και ένας καταρράκτης, μπορεί να έχει μία καθοριστική και μόνιμη επίδραση στην όραση ενός παιδιού. Το γεγονός αυτό είναι θεωρητικά μη αναστρέψιμο μετά το 9ο έτος της ηλικίας.

2) Γιατί είναι σημαντικός ο Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος:
Ο Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος στην προσχολική ηλικία είναι σημαντικός γιατί μπορεί να διαγνώσει πρώιμα και να αντιμετωπίσει παθήσεις, που θα έχουν μόνιμη επίδραση στην όραση ενός παιδιού, δηλαδή ενός αυριανού ενήλικα

3) Πότε θα πρέπει να ελέγχεται οφθαλμολογικά ένα παιδί;
Σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικανικής Οφθαλμολογικής Εταιρείας και του Βασιλικού Κολεγίου Οφθαλμολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου, ο προληπτικός παιδοφθαλμολογικός έλεγχος θα πρέπει να πραγματοποιείται:

Στην γέννηση και δυνητικά στον 3ο μήνα της ζωής
Στο 1ο έτος
Στο 3ο έτος
Στο 5ο έτος
και ακολούθως ετησίως

Κάθε εξέταση από τις προτεινόμενες έχει την σημασία της, στην πρόληψη των οφθαλμικών παθήσεων της παιδικής ηλικίας.

4) Τι μπορεί να προσφέρει ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος σε κάθε μία από αυτές τις ηλικίες;
Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος νεογνού μπορεί να προσφέρει πρώιμη διάγνωση και άμεση θεραπεία σε παθήσεις, όπως:

1) Ο συγγενής καταρράκτης. Αφορά 1 στις 250 γεννήσεις (0,4%)
2) Το συγγενές γλαύκωμα. Αφορά 1 στις 10.000 γεννήσεις
3) Συγγενής συγκλίνων στραβισμός. Η συχνότητα εμφάνισης του στραβισμού αυτού είναι στο 2% των νεογνών.
4) Συγγενείς ανατομικές ανωμαλίες και οφθαλμολογικά σύνδρομα (πάνω από 1500).
5) Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας. Στις ΗΠΑ σε 40.000 πρόωρα ετησίως, 2650 θα έχουν κάποιου σημαντικού βαθμού ΑτΠ και 550 θα τυφλωθούν.
6) Νεογνική επιπεφυκίτιδα. Αφορά το 1,6%-12% των νεογέννητων, ανάλογα με το επίπεδο της περίθαλψης.
7) Η συγγενής απόφραξη του ρινοδακρυικού πόρου. Εμφανίζεται στο 7-9% των νεογέννητων και εφόσον επιμένει μετά τον 6ο μήνα, αντιμετωπίζεται χειρουργικά.

Νεογνά χωρίς κάποιο κλινικό πρόβλημα, αλλά είτε με επιβαρημένο κληρονομικό ιστορικό, είτε με κάποιο εύρημα που εγείρει υποψίες για κάποια οφθαλμική πάθηση, επανελέγχονται στον 3ο μήνα της ζωής.

Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος σε παιδιά ενός έτους
Στην ηλικία αυτή μπορεί να εκτιμηθεί πλήρως:
1) η κινητικότητα των οφθαλμών
2) η ύπαρξη στραβισμού
3) η ύπαρξη μυωπίας, υπερμετρωπίας ή αστιγματισμού
4) αδρά, η οπτική ικανότητα και τέλος
5) η ύπαρξη κληρονομικών παθήσεων του αμφιβληστροειδή, συνήθως με την βοήθεια ειδικών εξετάσεων

Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος σε παιδιά τριών ετών.
Αποτελεί την πλέον κρίσιμη εξέταση για την εκτίμηση της οπτικής ικανότητας ενός παιδιού. Στην ηλικία αυτή μπορούν να εκτιμηθούν:
1) Όλα όσα αναφέρθηκαν στον έλεγχο των παιδιών 1 έτους και επιπλέον,
2) Η οπτική οξύτητα σε κάθε μάτι ξεχωριστά

Έτσι μπορούμε να ανιχνεύσουμε την ύπαρξη αμβλυωπίας, δηλαδή ενός τεμπέλικου ματιού. Η αμβλυωπία αντιμετωπίζεται με κλείσιμο του καλού ματιού, ώστε να εξασκήσουμε το τεμπέλικο μάτι. Είναι συχνή πάθηση, αφορά το 7% των ανθρώπων και αποτελεί συχνό και σημαντικό πρόβλημα. Αν δεν αντιμετωπισθεί στα πρώτα χρόνια της ζωής και μέχρι την ηλικία των 9 ετών, γίνεται μόνιμη. Το τεμπέλικο μάτι δεν θα μπορεί να δει καλά ποτέ και αυτό δεν αντιστρέφεται ούτε με γυαλιά ούτε με επέμβαση. Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας γίνεται με κλείσιμο του καλού ματιού

Παιδοφθαλμολογικός έλεγχος σε παιδιά πέντε ετών.
Στην ηλικία αυτή εκτός από τον πλήρη ανατομικό και οφθαλμοκινητικό έλεγχο, είναι δυνατός ο ακριβής διαθλαστικός έλεγχος (μυωπία, αστιγματισμός). Η χορήγηση της κατάλληλης διόρθωσης σε αυτή ακριβώς την ηλικία, θα επιτρέψει στο παιδί να ξεκινήσει το σχολείο χωρίς κάποιο πιθανό διαθλαστικό μειονέκτημα, που αποτελεί συχνά αιτία κακής σχολικής επίδοσης.

Ο ετήσιος οφθαλμολογικός έλεγχος στα πρώτα σχολικά χρόνια είναι σημαντικός, καθώς εκείνη η μορφή μυωπίας που ονομάζεται σχολική μυωπία εμφανίζεται σε αυτήν ακριβώς την ηλικιακή ομάδα.

Η σχολική μυωπία τείνει να εξελίσσεται παράλληλα με την σωματική ανάπτυξη του παιδιού.

5) Θεραπευτικές δυνατότητες στις παθήσεις που ανακαλύπτονται κατά τον προληπτικό παιδοφθαλμολογικό έλεγχο:
Η πρώιμη διάγνωση επιτρέπει την ταχύτερη και καλύτερη θεραπεία, αλλά και την αποτροπή των όποιων επιπλοκών μίας νόσου.

1) Συγγενής καταρράκτης: άμεση επέμβαση
2) Συγγενές γλαύκωμα : άμεση έναρξη θεραπείας με κολλύρια, επέμβαση
3) Συγγενής συγκλίνων στραβισμός: αρχικά χορήγηση γυαλιών ή κλείσιμο του καλού ματιού, χειρουργείο συνήθως μεταξύ 12ου-20ου μήνα
4) Οφθαλμικές συγγενείς ανωμαλίες: γυαλιά, κλείσιμο καλού ματιού ή επέμβαση κατά περίπτωση
5) Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας: άμεση θεραπεία με laser ή κρυοπηξία.
6) Νεογνική επιπεφυκίτιδα: αντιβιοτική αγωγή σε κολλύρια, σπάνια ενδοφλέβια
7) Συγγενής απόφραξη του ρινοδακρυικού πόρου: αγωγή με κολλύρια και τοπικό μασάζ, επέμβαση μετά τον 6ο μήνα
8) Στραβισμός σε μεγαλύτερα παιδιά: γυαλιά, κλείσιμο του καλού ματιού, χειρουργική επέμβαση.
9) Αμβλυωπία: κλείσιμο του καλού ματιού, ενίοτε χρήση κυκλοπληγικών κολλυρίων.
10) Μυωπία, αστιγματισμός: χορήγηση γυαλιών
11) Αμφιβληστροειδοπάθειες: ειδικά βοηθήματα χαμηλής όρασης, ειδικά σχολεία

6) Γιατί είναι τόσο σημαντική η έγκαιρη διάγνωση στα οφθαλμολογικά προβλήματα των παιδιών;
Όπως αναφέρθηκε ήδη, ένα απλό οφθαλμολογικό πρόβλημα μπορεί να έχει μιά καθοριστική και μόνιμη επίδραση στην όραση ενός παιδιού Καθώς το οπτικό σύστημα είναι πολύ εύπλαστο στα πρώτα χρόνια της ζωής, η επίδραση ενός παράγοντα μπορεί να έχει συνέπειες που δεν ανατάσσονται.

Παραδείγματα:
Νεογνά με συγγενή καταρράκτη που χειρουργούνται στις πρώτες εβδομάδες της ζωής και αντιμετωπίζονται σωστά, επιτυγχάνουν συχνά πολύ καλά αποτελέσματα.
Βρέφη με συγγενή στραβισμό, που χειρουργούνται στην κατάλληλη ηλικία, επιτυγχάνουν εξαιρετικό αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα.
Νεογνά με συγγενή απόφραξη που χειρουργούνται στην σωστή ηλικία, αντιμετωπίζονται επιτυχώς στο 95% των περιπτώσεων, αποφεύγοντας πολύπλοκες επεμβάσεις στο μέλλον.
Παιδιά με ανισομετρωπία, δηλ. διαφορά βαθμών στα δύο μάτια ή στραβισμό, αντιμετωπίζονται σωστά και έγκαιρα αποφεύγοντας την ύπαρξη ενός τεμπέλικου ματιού που θα τα συνοδεύει σε όλη τους την ζωή.

7) Ποια είναι η Ελληνική πραγματικότητα
Δυστυχώς στην χώρα μας, δεν υπάρχει εκείνο το θεσμικό πλαίσιο αλλά και οι κατάλληλοι φορείς που να υλοποιούν ένα ενιαίο πρόγραμμα προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, για όλα τα παιδιά. Αποσπασματικές προσπάθειες γίνονται περιστασιακά από συλλόγους, εταιρείες και ιδρύματα. Η κάλυψη του κενού επαφίεται στον βαθμό ενημέρωσης των γονιών που θα αναζητήσουν τον ειδικό οφθαλμίατρο για το παιδί τους και στις προσπάθειες των συναδέλφων παιδιάτρων, που έχουν εκ των πραγμάτων επωμισθεί και τον ρόλο του παιδοφθαλμιάτρου. Η δημιουργία ενός ενιαίου επιστημονικού –επαγγελματικού φορέα, στα ξένα πρότυπα, με διοικητική και οικονομική ισχύ θα έδινε λύση σε τέτοιου είδους προβλήματα, που μοιάζουν πολυτέλειες στην χώρα μας.
Έως τότε η έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των γονιών και η εκπαίδευση στην παιδοφθαλμολογία των ιατρών, μοιάζει να είναι η μόνη λύση για την πρόληψη των οφθαλμολογικών προβλημάτων στην προσχολική ηλικία.

Σταμάτης Γκατζώνης,
ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣ ΠΑΙΔΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣ MD, FEBO

ΠΗΓΗ: Iator